En OPINIÓN LIBRE |

El chihuaco, la vacas, mi abuela y yo

Cuando los animales estaban ya en la estaca mi abuelita, me hizo sentar a su lado, en un esquina del corral, sacó un puñado de cancha y mote y queso ahumado y me invitó a comer.

Distrito de Tantará, Castrovirreyna, Huancavelica.
 

Por: Esteban Saldaña Gutiérrez

Ingeniero Industrial


"Ale, ama jina caspaiqui, chay huarmayqui jamuchun, ucuman, sapallaymi ripuchccani Llamayaccta, vacacunata apachani. Au mamay" respondiómi madre. Escuchaba como se disponía de mi rutina.

Debía acompañarla a mamá Conce a Llamayacc, a “pastear” sus vacas.

Ya en la chacra, mamá Conce habría notado mi fastidio, porque ese día era sábado y – según yo -  debía estar jugando.

"Ama piñacuichu taytay", me dijo a modo de consuelo. "Cuentucunata huillasayqui, puntata quesocunata ruamusun, chay vacacunatarajj micuchimuy"  Ya mamá, le respondí, todavía un poco resentido.

Cuando los animales estaban ya en la estaca y el queso en el pequeño huanco, mi abuelita, mamá Conce, me hizo sentar a su lado, en un rincón del corral, sacó un puñado de cancha y mote y queso ahumado y me invitó a comer. Mikuy taytay, me dijo, como siempre bondadosa.

"Uyarimuy taytay, ama piñacuspallayqui".

"Aurique mamay", le contesté con mi voz aún infantil.

Unaysà  carja juc chichuaco" - aquel pajarillo que no osábamos cazarlo, porque según nuestra creencia, “picaba” la onda – "chaulanman, caylaunman, purisja. Chaypaja, palalata ripun, chayamustin uchuc atacanta ruparun. Piña, piña,  chihuacoja nisja palalata:  'imapajmi chaquichallayta rupapuhuanqui'. Manan ñojaja juchanichu cani, chay jatun inti ñojataja rupacuhuan. Chihuacoja pasansa alto intita y piña, piña nisja chay intita 'imapajmi chay palalata rupaqunqui, chay raico chay palala chaquichallayta rupacuhaun'. Manan ñojachu jochahuancho cani, chay puyun jochayoccmi. Pasansa chihuacoja puyu puñunan sitioman, piña, piña nisja: 'Imapajmi manan intita tapanquichu, initiri rumiri rupacun, rumiri chaquichallayta rupacuan'. Manan ñojaja juchanychu cani, chay huayram juchayocc, huayra manan apahuanchu, chay raicco ñojallayja caipi puñuchcani. Pasansa chihuacoja hauyraman, piña, piña nisja: 'Imaraicotacc mana huayracunata apamunchu, huayraja puñumun, chayraico intiri rumiri rupacun, rumire chaquichallayta rupacuan'. Manan ñoja jochayocc cani, chay uchucc ucucha manan uchcucunata ruancho, chay raico manan atipanichu pasaita, ccanmi jatu, jatun pircacuna. Piña piñasa, chihuacuja mascan ucuchata, tarimunsa, nisja piña, piña: 'imaraycu mana ruanchu uchcucunata, manan uchcucunata ruanquichi, chay raico manan huayraja pasumunchu, puyuja puñuccun, intiri rumiri rupacun, rumire chaquichallayta rupacuhuan'. Ama rabiachichuaychu, manachu ccasilla sayamunquima, imapaccma yancca, yancca purimunqui, chay huarmacunata jayamusaj, huañuytachu munachanqui. Manan señora ucucha, manam jayamuychu. Cunanja jasilla purimusaj, respetuhuan, taytanchijta, mamanchijta. Punchaucama. Nispasà pasacun chihuacuja. Chay cuentun carja” concluyò mamà Conce. "Manan caychu chay chihuacojina".

"Ya mamay", le contesté.

Se hacía tarde, arreamos las poquitas vacas al corral, lo separamos de sus becerros.  Yantacunata pallamuy taytay, aurique mamay, le conteste. Mamá Conce cargando su quesito y su ollita con leche, para papá Nico,  y yo con mi carguita de leña subimos al pueblo.

La pampa era un alboroto, todos los muchachos después de encerrar sus animales en sus corrales, corriendo se iban a la pampa a jugar pelota. Así estaban ahora, bullangueros todos. Llegamos a la casa, papà Nico como siempre estaba sentado en su poyo, tratando de arreglar las zapatillas siete vidas de los nietos.

"Pasachaniñam taytay", le dije.

"Aurique", me contesto ensimismado en su quehacer "derechollata pasai huasiquita, ama caychu chay chihuacujina", me dijo mamà Conce.

"Auriqui  mamay", le dije, y desoyendo su consejo me fui corriendo a la pampa.

RELACIONADAS

SUSCRÍBASE AL BOLETÍN DE HUACHOS.COM

Recibe las últimas noticias del día

Su Nombre Completo
Correo Electrónico


TE PUEDE INTERESAR
Escribe tu comentario